نویسنده: سینا تمیز
دوران دانشجویی یکی از مراحل مهم در زندگی انسان است؛ دانشجویان همزمان با جذب دانش تخصصی باید مهارتهایی کسب کنند که امکان کاربرد دانش در محیطهای پیچیده را فراهم سازد. مهارتهای نرم از آنرو اهمیت دارند که برخلاف مهارتهای فنی، تعیینکنندۀ تعاملات میانفردی، تصمیمگیری در شرایط نامعلوم و انطباق با تغییرات محیطیاند. پژوهشها نشان میدهند که فارغالتحصیلانی که مهارتهای نرم بالاتری دارند، در بازار کار سریعتر جذب میشوند و سطح رضایت شغلی و روانی بالاتری دارند.
مهارتهای نرم به مجموعهای از تواناییهای غیر فنی گفته میشود که افراد را قادر میسازد روابط سازنده برقرار کنند، چالشها را مدیریت کنند و در محیطهای گوناگون سازگار شوند. این مهارتها – شامل تواناییهای ارتباطی، حل مسئله، مدیریت زمان، خودآگاهی و تابآوری – نقش محوری در موفقیت تحصیلی و کیفیت زندگی دانشجویی دارند.
مهارتهای نرم را میتوان در چند دستۀ کلیدی طبقهبندی کرد:
- مهارتهای ارتباطی شامل مهارتهای گفتاری، نوشتاری، گوش دادن فعال و ارائه مؤثر.
- مهارتهای بینفردی و تیمی همانند همکاری، حل تعارض و رهبری گروه.
- مهارتهای خودمدیریتی چون مدیریت زمان، خودانضباطی و سازماندهی.
- مهارتهای شناختی-الگویی غیر فنی مانند تفکر انتقادی، حل مسئله و نوآوری.
- مهارتهای عاطفی و تابآوری مانند خودآگاهی، همدلی، تنظیم عاطفی و سازگاری با استرس.
باید گفت که این دستهبندیها همپوشانی دارند. برای مثال حل مسئله نیازمند تفکر انتقادی و مهارتهای بینفردی برای اجرای راهحل در تیم است.
زندگی دانشجویی تنها به حضور در کلاسها و موفقیت در امتحانات خلاصه نمیشود؛ دانشجو در این دوران با مجموعهای از چالشهای فردی و اجتماعی روبهرو است که نیازمند مهارتهای نرم برای مدیریت مؤثر آنهاست. برای نمونه، مدیریت زمان و خودانضباطی به دانشجویان کمک میکند میان مطالعه، کار پارهوقت، فعالیتهای اجتماعی و استراحت تعادل برقرار کنند. مهارتهای ارتباطی نیز در زندگی خوابگاهی، همکاری در گروههای درسی و ایجاد شبکههای دوستانه بسیار اهمیت دارند و میتوانند از بروز تعارض یا احساس تنهایی جلوگیری کنند.
همچنین، تابآوری و تنظیم عاطفی به دانشجویان یاری میدهد با فشارهای ناشی از امتحانات، پروژهها و تغییرات محیطی کنار بیایند. دانشجویانی که بتوانند این مهارتها را تقویت کنند، در مواجهه با ناکامیهای موقت کمتر دچار ناامیدی یا اضطراب شدید میشوند و سریعتر به مسیر عادی بازمیگردند. علاوه بر این، مهارتهای کار تیمی و رهبری فرصتهای جدیدی برای مشارکت در انجمنهای علمی، فعالیتهای داوطلبانه و پروژههای بینرشتهای فراهم میآورند که خود به تقویت هویت حرفهای و اجتماعی دانشجو کمک میکند. بدین ترتیب، مهارتهای نرم نهتنها به موفقیت تحصیلی بلکه به کیفیت کلی تجربۀ دانشگاهی و رشد شخصی دانشجویان شکل میدهند.
برای تقویت مهارتهای نرم در سطح دانشگاهی، چندین رویکرد آموزشی اثربخش شناخته شدهاند. یکی از این رویکردها یادگیری فعال و مبتنی بر پروژه است؛ در این روش، دانشجویان از طریق مشارکت در پروژههای گروهی و مطالعات موردی با مسائل واقعی روبهرو میشوند که آنها را ملزم به تعامل مستمر، تقسیم وظایف بهصورت منظم و مذاکره برای یافتن راهحلهای عملی میسازد. این نوع فعالیتها نه تنها مهارتهای ارتباطی و کار تیمی را تقویت میکنند، بلکه به شکلگیری مهارتهای حل مسئله و مدیریت پروژه در شرایط واقعی کمک میکنند. در کنار یادگیری مبتنی بر پروژه، آموزش صریح و ساختاریافته مانند کارگاههای تمرینی برای مدیریت زمان، فنون ارائه، روشهای بازخورد سازنده و مهارتهای حل تعارض اهمیت بالایی دارد؛ تمرینهای عملی و دریافت بازخورد متمرکز امکان پالایش رفتارها و مهارتها را فراهم میآورد.
روشهای بازخورد مداوم و سیستمهای راهنمایی نقش مکمل دارند. وقتی دانشجویان توسط همگروهیها ارزیابی میشوند یا خودشان عملکرد خود را بررسی میکنند، بهتر میتوانند درک کنند که نقش آنها در تیم چگونه است و چه رفتارهایی را میتوانند اصلاح کنند. همچنین، وجود سیستمهای راهنمایی و مشاوره – چه از طرف استاد و چه از طرف همگروهیها – به آنها کمک میکند رفتارهای مناسب را یاد بگیرند، راهکارهای مقابله با مشکلات را تمرین کنند و از حمایت عاطفی بهرهمند شوند.
دانشجویان میتوانند مهارتهای نرم خود را با تمرین و توجه روزانه تقویت کنند. مدیریت زمان خود را با برنامهریزی دقیق، اولویتبندی فعالیتها و استفاده از ابزارهای ساده بهبود بخشند؛ مهارتهای ارتباطی را با مشارکت فعال در کلاسها، ارائه پروژهها و تعامل با همکلاسیها ارتقا دهند؛ تابآوری و تنظیم عاطفی را با تمرین تکنیکهای آرامسازی، مدیریت استرس و بازخورد گرفتن از تجارب خود تقویت کنند؛ و مهارتهای کار تیمی و رهبری را با همکاری در پروژههای گروهی، فعالیتهای داوطلبانه و انجمنهای علمی توسعه دهند. تمرین مستمر و توجه به بازخورد دیگران کلید پیشرفت در مهارتهای نرم است و به عنوان توصیهای حیاتی به تمامی دانشجویان پیشنهاد میشود که این مهارتها را جدی بگیرند و هر روز روی آنها کار کنند. بنابراین، بهتر است دانشجویان توجه ویژهای به تقویت مهارتهای نرم داشته باشند و در یادگیری و تمرین آنها تلاش مستمر داشته باشند.
